Áætlun um heilsuvernd og forvarnir

Hlusta

Tímasett áætlun um forvarnir

Þegar áhættumat liggur fyrir þarf að gera tímasetta áætlun um forvarnir og ráðstafanir sem byggja á áhættumatinu. 

Í áætluninni þarf að koma fram lýsing á hvernig áhættunni skuli mætt með til dæmis:

Þar sem gerðar eru skýrar kröfur um til hvers er ætlast af starfsfólki og hverjar eru væntingar til starfa þeirra eru meiri líkur á að starfsfólki líði vel og upplifi sig öruggt í starfi. Skýrar starfslýsingar ásamt góðum verkferlum draga úr hættu á samskiptaerfiðleikum á vinnustöðum. Enn fremur getur verið áhrifaríkt að skipuleggja vinnuna þannig að starfsfólk starfi eingöngu í afmarkaðan tíma við erfiðar aðstæður, svo sem við einhæfa álagsvinnu eða mikinn kulda.
Jafnframt þarf tilgangur og markmið starfsins að vera skýr en með því er starfsfólki veitt meira sjálfræði og ábyrgðarskylda sem er til þess fallin að auka vellíðan í starfi.

Gæta þarf þess að starfsfólk hafi fengið allar nauðsynlegar upplýsingar til að geta sinnt starfi sínu ásamt viðeigandi þjálfun. Á þetta sérstaklega við þegar nýtt starfsfólk kemur til starfa en einnig getur þetta á við þegar breytingar verða á vinnustaðnum, svo sem vegna breytinga á skipulagi, verklagi eða tækninýjungum.
Ganga þarf úr skugga um að starfsfólk þekki starfslýsingar sínar vel og ágætt er að fara yfir þær reglulega í starfsmannasamtölum.
Regluleg fræðsla um þætti er tengjast starfinu er starfsfólki mikilvæg til dæmis um samskipti, líkamsbetingu við vinnu til að lágmarka einkenni frá stoðkerfi, ýmis öryggisatriði og tækniþróun.
Þegar starfsfólk fær þjálfun er mikilvægt að hún sé skýr, markviss og endurtekin reglulega eftir þörfum. Skilgreina þarf hversu oft þjálfun starfsfólks skal fara fram og getur það til dæmis verið þegar nýtt starfsfólk hefur störf, verklag breytist eða vinnusvæðið breytist. Sérstaklega þarf að huga að þjálfun ef slys eða óhöpp verða á vinnustaðnum

Mikilvægt er að huga vel hönnun vinnustaðarins þannig að hún stuðli að öryggi. Alltaf er áhrifaríkast að hanna hætturnar burt strax í upphafi.
Góð hönnun og skipulag getur breytt miklu varðandi öryggi og vellíðan starfsfólks til dæmis með því að hafa búnað sem unnið er með í réttri hæð og útiloka fallhættu með því að gæta þess að yfirborð gólfflata hæfi starfsseminni.

Atvinnurekanda ber að tryggja að vélar og búnaður hæfi verkinu sem framkvæmt er ásamt því að hann sé hannaður með örugga notkun í huga. Tæki og búnaður eiga að vera búin nauðsynlegum hlífðarbúnaði til að starfsfólk sé varið gegn meiðslum og heilsutjóni.
Að öllu jöfnu eiga tæki og búnaður að vera CE merkt. Mikilvægt er að skoða vel hvaða tæki og búnaður er til á markaðnum og kynna sér eiginleika búnaðarins með öryggi starfsfólks í huga. Jafnframt þarf að hafa í huga að tækniþróun er gjarnan ör og reglulega þarf því að skoða hvort framfarir hafi orðið með tilliti til öryggis þess búnaðar sem notaður er.
Mikilvægt er að starfsfólk fái þjálfun og upplýsingar um þau tæki og búnað sem notuð eru við vinnuna. Virkt eftirlit og viðhald með tækjum og búnaði getur minnkað áhættu til muna.

Starfsfólk sem vinnur með efni þarf að hafa upplýsingar um hvaða efni unnið er með. Öllum hættumerktum efnum og efnablöndum eiga að fylgja öryggisblöð (e. Safety Data Sheets, SDS) þar sem allar nauðsynlegar upplýsingar koma fram varðandi hættur af viðkomandi efni ásamt ráðstöfunum sem þarf að gera til að verjast hættunum.
Starfsfólk þarf að kynna sér allar leiðbeiningar áður en efni eru tekin í notkun og athuga reglulega hvort hægt sé að nota hættuminni efni við verkið. Ef hægt er að nota hættuminni efni á alltaf að velja þau. Huga þarf að loftræstingu við meðhöndlun, geymslu og förgun efna og efnablandna.
Atvinnurekendum ber að sjá starfsfólki sínu fyrir þeim búnaði og hlífðarbúnaði sem nauðsynlegur er við notkun efna.

Öryggis- og hlífðarbúnaður þarf að passa starfsfólki og því verki sem unnið er. Dæmi eru öryggisskór en til eru nokkrar tegundir sem henta mismunandi aðstæðum til að mynda varðandi grip, efnaþol og neistavarnir. Eins eru vinnuhanskartil dæmis misþykkir, með mismunandi skurðarvörn og efnaþoli.
Öryggis- og hlífðarbúnaður hefur mismunandi endingartíma og getur auk þess orðið fyrir hnjaski. Reglulega þarf því að fara yfir öryggis- og hlífðarbúnað og farga ef hann er kominn fram yfir notkunartíma eða hefur orðið fyrir skemmdum.

Hér að framan eru eingöngu nokkur dæmi um forvarnir á vinnustöðum en þær forvarnir sem gripið er til þurfa að draga úr áhættunni sem greind hefur verið á vinnustaðnum í áhættumatnu. Jafnframt þarf að koma fram yfirlit yfir þær aðgerðir sem þegar hefur verið ráðist í.

Forgangsröðun aðgerða út frá alvarleika

Alvarleiki er metinn út frá líkum á að eitthvað gerist og skaðanum sem yrði ef svo færi.

Bregðast þarf strax við áhættum sem geta haft alvarlegar afleiðingar fyrir starfsfólk og miklar líkur eru á að gerist.
Skoða þarf áhættur sem tengjast þeim verkum sem unnin eru oft og með reglulegu millibili. Til dæmis daglega eða vikulega.
Sérstaklega þarf að skoða verk sem eru framkvæmd sjaldan eða með löngu millibili. Til dæmis árleg viðhaldsvinna á vélum eða tækjum.
Mögulega er hægt að gefa sér lengri tíma í forvarnir sem snúa að minna alvarlegum áhættum.

Þrjú stig forvarna:

1. stigs forvörn:
Fjarlægja eða koma í veg fyrir áhættu
Hér er átt við að fjarlægja áhættu úr vinnuumhverfi áður en hún veldur einkennum, slysum eða sjúkdómum. Til dæmis með því að yfirfara verkferla með það að markmiði að hætta notkun hættulegra efna, þungra hluta eða hættulegra verkfæra ef það er hægt. Ef um sérstaklega hættulega vinnu er að ræða er vert að spyrja fyrst hvort vinnan sé algjörlega nauðsynleg við þær aðstæður sem um ræðir.

2. stigs forvörn:
Grípa til almennra forvarnarráðstafana til að vernda starfsfólk
Ef ekki er hægt að fjarlægja áhættuna, þarf að gera almennar öryggisráðstafanir til að tryggja öryggi og vellíðan starfsfólks. Þær eru oft tæknilegar í eðli sínu en geta líka snúist um skipulag vinnunnar og þjálfun starfsfólks, svo sem regluleg hvíldarhlé, verkvíxlun og skýrar verklagsreglur og starfslýsingar. Hér er til dæmis átt við að koma fyrir hlífum eða ljósahliðum við hættulega vélahluti, staðbundið afsog til að fjarlægja gufur efna eða ryk ásamt því að uppfæra verklag. Hér undir falla líka tæknilegar ráðstafanir sem takmarka eða koma í veg fyrir að starfsfólk geti breytt eða hreyft við hættunni.

3. stigs forvörn:
Sértækar öryggisráðstafanir
Ef hvorki er hægt að fjarlægja áhættuna, eða grípa til almennra ráðstafanna sem duga til að tryggja öryggi og vellíðan starfsfólks þarf að grípa til sértækra öryggisráðstafana fyrir hvern og einn starfsmann svo sem að útvega léttitæki, persónuhlífar eða annan öryggisbúnað. Sem dæmi má nefna fallvarnarbelti, öndunargrímur eða tyllistóla

Áhrif forvarna minnka eftir því sem stig forvarna hækkar. Ávallt er árangursríkast að fjarlægja hættu ef mögulegt er.

Nánar um persónuhlífar

Persónuhlífar eru búnaður sem notaður er til að lágmarka áhrif af áhættum í vinnuumhverfinu.

Dæmi um persónuhlífar eru hanskar, öryggisgleraugu, heyrnahlífar, öndunar- og rykgrímur.

Áhættumeta þarf persónuhlífar út frá notkun þeirra og mögulegum skemmdum. Þjálfun í notkun persónuhlífa er mikilvæg ásamt eftirliti með ástandi þeirra. Til dæmis þarf að skipta reglulega út síum í öndunargrímum og huga að notkunartíma ásamt líftíma frá framleiðanda. Annað dæmi eru hjálmar en þeir hafa einungis ákveðinn líftíma. Fyrir hverja notkun þarf jafnframt að skoða mögulegar skemmdir og huga að geymslu þegar þeir eru ekki í notkun.

Ekki á að treysta persónuhlífum eingöngu og þær eru alltaf síðasti valkostur ef ekki er hægt að koma í veg fyrrir hættu með 1. eða 2. stigs forvörnum.

Persónuhlífar geta verið árangursríkar ef þær eru notaðar með réttum hætti. Persónuhlífar geta virst ódýr og einföld lausn til að verja starfsfólk en geta verið dýrari kostur ef til langs tíma er litið þar sem nauðsynlegt er að endurnýja hann með reglulegu millibili.

Aðgerðir gegn einelti, áreitni og ofbeldi á vinnustað

Aðgerðir gegn einelti, kynferðislegri áreitni, kynbundinni áreitni og ofbeldi á vinnustað þurfa að vera hluti af áætlun um heilsuvernd og forvarnir. 

Vinnustaðir þurfa að setja skýr skilaboð um að slík hegðun sé ekki liðin og hafa áætlun um til hvaða aðgerða skuli gripið svo koma megi í veg fyrir einelti, áreitni eða ofbeldi á vinnustað. Eins þarf að vera til áætlun um þær aðgerðir sem grípa skal til ef slík atvik koma upp á vinnustað.

Sjá nánar undir sálfélagslegt vinnuumhverfi.

Næst: Neyðaráætlun

Þjónustuaðili

Vinnueftirlitið