Almenn ferðaráð - heilsa
Ef þú ert með langvarandi sjúkdóm eins og hjartasjúkdóm, astma, nýrnasjúkdóm, sykursýki eða ónæmisbælingu er rétt að leita læknisráða.
Þú gætir þurft á bólusetningu að halda. Gott er að leita ráða hjá starfsfólki heilsugæslunnar 2–3 mánuðum fyrir brottför.
Netspjall á heilsuvera.is svarar fyrirspurnum um bólusetningar og veitir bólusetningaráðgjöf. Einnig Upplýsingamiðstöð heilsugæslunnar í síma 513-1700 og 1700.
Allar almennar bólusetningar ferðamanna eru framkvæmdar hjá Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins í Þönglabakka 1, Reykjavík, alla virka daga frá kl. 9:00-15:00. Einnig hjá öllum heilsugæslustöðvum, hjá Vinnuvernd og Heilsuvernd.
Alþjóðlegt bólusetningaskírteini - WHO (gula bókin) fæst hjá heilsugæslunni.
Kostnaður vegna læknisþjónustu erlendis getur verið mjög mikill. Gakktu úr skugga um að þú sért vel tryggð/ur í ferðum þínum, meðal annars hjá Sjúkratryggingum.
Hvað á að taka með? Ráðlagt er að hafa með sér plástur, sárabindi, skordýrafælandi smyrsl, sótthreinsandi lög og sólarvörn. Ef þú tekur lyf að staðaldri ættirðu að hafa nægilegt magn lyfja með þér til að verða ekki uppiskroppa í ferðalaginu. Einnig, ef heimkomu skyldi seinka.
Sólin. Eftir því sem húðin er ljósari er meiri hætta á því að hún brenni. Láttu sólina einungis skína á húðina stuttan tíma í senn fyrstu dagana. Smám saman má lengja þennan tíma. Sólarvörn verndar húðina og dregur úr líkum á bruna.
Vökvatap. Ef þú svitnar mikið getur líkaminn tapað vökva og salti. Þetta getur valdið höfuðverk, svima, máttleysi og ógleði. Hægt er að koma í veg fyrir þetta með því að drekka ríkulega og neyta saltríkrar fæðu.
Handþvottur. Þvoðu ávallt hendurnar áður en matar er neytt eða hann matreiddur. Notaðu handspritt þar sem er ekki hægt að þvo hendur með sápu.
Andlitsgríma. Íhugaðu að nota andlitsgrímu þar sem er ekki hægt að tryggja fjarlægðarmörk í margmenni.
Drykkjarvatn. Athugaðu hvort er óhætt að neyta drykkjarvatns. Ef óvissa ríkir um það á að sjóða vatn fyrir neyslu (3–5 mínútur) eða sótthreinsa það með joðlausn eða klórtöflum (látnar verka í 30–60 mínútur).
Matur. Neyttu ekki hrás grænmetis og ávaxta með hýði, hrás skelfisks, íss eða ísmola. Forðastu ósoðinn eða illa soðinn mat. Kaldur eða endurhitaður matur getur verið varasamur. Nýsoðinn matur er öruggastur.
Flugna- og skordýrabit. Notaðu skordýrafælandi smyrsl eða úða á líkamshluta sem ekki eru huldir klæðum. Efnið diethyltoluamide (DEET) er útbreiddasta, ódýrasta og virkasta skordýrafælan sem óhætt er að nota á húð. Gæta þarf að styrkleika efnisins, 30% er lágmark til að verjast skordýrum sem geta borið sjúkdóma en óþarfi er að fara yfir 50% styrkleika. Á svæðum þar sem malaría er landlæg er mikilvægt að verjast bitum eftir að skyggja tekur. Moskítónet meðhöndlað með skordýraeitri á að nota á nóttunni.
Dýrabit. Bit frá dýrum og jafnvel mönnum geta haft sýkingahættu í för með sér. Sárasýking er nokkuð algeng eftir dýrabit og oft eru gefin sýklalyf til að koma í veg fyrir slíka sýkingu. Sumir sjúkdómar geta smitast við bit án þess að valda sýkingu í sárinu sjálfu. Hundaæði (rabies) er til staðar víða um heim, meðal annars sums staðar á meginlandi Evrópu. Þú getur smitast af hundaæði ef þú ert bitin/nn eða sleikt/ur af sýktum hundi, leðurblöku, ketti, refi eða öðrum dýrum. Meðferð skal hefjast sem fyrst, helst innan klukkustunda frá biti eða klóri. Rétt meðferð veitir fullan bata en sjúkdómurinn er banvænn hefjist meðferð ekki áður en einkenni koma fram. Verðir þú fyrir biti eða skrámum af völdum dýrs erlendis skaltu:
Þvo sárið vandlega með sápuvatni eða skola sárið.
Hafa samband við lækni. Kannski þarftu meðhöndlun við hundaæði og oft þarf að gefa sýklalyf eftir dýrabit.
Hafa upp á eiganda dýrsins, ef þess er nokkur kostur. Kannaðu hvort dýrið er bólusett gegn hundaæði.
Forðastu gæludýr sem þú þekkir ekki og villt dýr, hvar sem þú ert stödd/staddur.
Malaría er skæður sjúkdómur sem er landlægur í flestum löndum hitabeltisins. Hann er ein skæðasta og útbreiddasta sótt mannkynsins. Lyf til fyrirbyggjandi meðferðar gegn malaríu hafa bæði kosti og galla. Lyfin ætti einungis að nota ef hætta á malaríu er umtalsverð. Þörf á notkun slíkra lyfja er því mismunandi eftir því hvert ferðinni er heitið. Í Mið-Afríku er hætta á því að fá malaríu veruleg. Þar er nauðsynlegt að taka malaríulyf í forvarnarskyni. Mikilvægt er að ráðfæra sig við lækni um val á malaríulyfi. Þau lyf sem koma til álita eru:
Malarone sem tekið er einu sinni á dag meðan á ferðalagi stendur og í viku eftir heimkomu. Hentar afar vel fyrir stutta dvöl á malaríusvæði.
Doxycyclin sem er tekið einu sinni á dag meðan á ferðalagi stendur og í fjórar vikur eftir heimkomu. Aukaverkanir geta verið niðurgangur og sólarexem. Getur komið í stað Malarone.
Mundu að taka þarf lyfin á meðan dvalið er á svæðinu. Forðastu moskítóbit. Fylgdu leiðbeiningunum um flugnabit sem fjallað er um undir Hollráð.
Hægt er að draga úr líkum á niðurgangi á ferðalagi með lyfi (bismútsúbsalicýlati) sem bindur eiturefni vissra þarmabaktería. Hafa ber í huga að í efninu er salicylat, sem er einnig í magnyl töflum, en það getur valdið eitrun ef það er tekið í of stórum skömmtum. Þetta lyf fæst ekki á Íslandi en er selt í lausasölu víða um heim.
Ef fólk veikist af niðurgangi er rétt að neyta ríkulegs vökva (lítið í senn) sem inniheldur glúkósa og sölt. Loperamide hydroklóríð (Imodium) og fleiri lyf geta dregið úr niðurgangi en skal ekki nota ef hiti eða blóð fylgja niðurgangi.
Vitað er að sýklalyf, gefin í forvarnarskyni, geta komið í veg fyrir niðurgang. Hins vegar er yfirleitt óráðlegt að nota þau til forvarna vegna aukaverkana þeirra og hættu á að þarmabakteríur myndi ónæmi gegn sýklalyfjunum.
Rétt er að hafa samráð við lækni um hvort hafa skuli sýklalyf með í ferð til meðferðar á svæsnum niðurgangi. Ef niðurgangur er svæsinn með hita eða blóðugum hægðum er rétt að nota sýklalyf í 3–5 daga. Fjallað er um neyslu drykkjarvatns undir Hollráð.
Öruggasta ráðið til að koma í veg fyrir kynsjúkdóma er að forðast kynmök við ókunnuga.
Við kynmök er smokkurinn sú vörn sem minnkar líkur á kynsjúkdómum.
Ekki ætti að hafa kynmök við aðila sem stunda vændi. HIV/alnæmi er verulega útbreitt meðal kynlífsverkafólks vegna notkunar á fíkniefnum í æð og fjölda bólfélaga.
HIV er ólæknandi smitsjúkdómur sem orsakast af veiru. Smitun á sér stað við kynmök og blóðblöndun, til dæmis við blóðgjöf eða notkun mengaðra nála og sprauta. Sjúkdómurinn er langútbreiddastur í Afríku sunnan Sahara og suðaustur Asíu en er einnig verulega útbreiddur í Bandaríkjunum og Evrópu.
Þú getur varist smiti af völdum HIV með því að:
Forðast kynmök við ókunnuga.
Nota smokk til að draga úr líkum á smiti.
Nota aldrei óhreinar nálar og sprautur.
Frá byrjun árs 2024 hefur orðið áberandi aukning á fjölda MPX tilfella í Lýðstjórnarlýðveldinu Kongó (DRC) í Mið-Afríku. Hefur veiran breiðst út til nokkurra nærliggjandi landa, þar á meðal Búrúndí og Nígeríu.
Hætta á smiti innan Evrópu er almennt lítil en smithætta er mikil hjá einstaklingum í nánum samskiptum við smitaða.
Frá 2022 hefur MPX veira verið í útbreiðslu í Evrópu, Bandaríkjunum og fleiri stöðum meðal ákveðinna hópa karla sem stunda kynlíf með körlum.
Ef ferðast er til lands þar sem MPX hefur náð útbreiðslu, er mælt með að kynna sér vel upplýsingar um ástandið í þeim löndum og fara eftir leiðbeiningum um forvarnir.
Fólk með ónæmisbælingu ætti að forðast ferðalög á svæði þar sem faraldur er útbreiddur meðal almennings.
Börn undir 10 ára og barnshafandi eru í aukinni hættu á alvarlegum veikindum vegna MPX veiru og ætti að vega áhættu og ávinning vandlega.
MPX bólusetning er sem stendur ekki hluti af almennum ráðleggingum vegna ferðalaga til ríkja þar sem MPX faraldur er og ferðamenn geta ekki keypt bóluefnið.
Á þessum síðum geturðu valið land sem ferðast er til og séð þá hvaða bólusetningar þú þarft.
Fit For Travel - Lýðheilsustofnun Skotlands
Vaccination.dk - Sóttvarnastofnun Danmörku
CDC Traveler's Health - Sóttvarnastofnun Bandaríkjanna
International Travel and Health (WHO) - Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin
International Society of Travel Medicine - Samtök um ferðamannabólusetningar - Bandaríkin
Þjónustuaðili
Embætti landlæknis