Árið 2023 var um margt sérstakt í sögu embættisins og má þar helst nefna flutninga í nýtt og betra húsnæði. Ýmsar góðar breytingar áttu sér stað og drög voru gerð að frekari umbótum í starfsemi embættisins.

Umboðsmaður skuldara er fyrst og fremst þjónustustofnun og hefur það mikilvæga hlutverk að veita einstaklingum í fjárhagsvanda aðstoð. Áhersla UMS er því ávallt að sú þjónusta sé aðgengileg öllum og ókeypis.

Embættið hefur einnig ríka fræðsluskyldu og leggur áherslu á að miðla upplýsingum um þjónustu embættisins með skýrum og aðgengilegum hætti. Almenn fræðsla um fjármál einstaklinga skipar einnig stóran sess í starfsemi embættisins.

Á árinu var starfsemi embættisins að fullu komin í fyrra horf eftir að hafa verið lituð af Covid-faraldrinum síðustu 2 ár á undan. Einstaklingar tóku í meira mæli að leita aðstoðar á starfstöð embættisins. Á árinu fór því vinna á fullt við að leita að nýju húsnæði fyrir embættið enda hefur ávallt verið lögð áhersla á að bjóða bæði notendum þjónustunnar sem og starfsfólki upp á sem best vinnuskilyrði. Leitin tók nokkurn tíma en embættinu bauðst um mitt ár að flytja í hús Tryggingastofnunar að Hlíðasmára 11 í Kópavogi. Flutningar fóru fram í október og hefur nýtt húsnæði bætt til muna bæði vinnuaðstöðu starfsfólks en einnig aðgengi og aðstöðu fyrir notendur þjónustunnar.

UMS og TR deila þjónustuveri en Tryggingastofnun réðist í nokkuð umfangsmiklar breytingar á þjónustuverinu í lok árs 2023 og er aðstaðan öll hin glæsilegasta.

Á árinu fékk merki umboðsmanns skuldara nýtt yfirbragð, blái litur embættisins er enn í forgrunni en leturgerð var breytt og áhersla lögð á að nýta skammstöfunina UMS meira en áður hefur verið gert. Þá var hönnunarstaðall embættisins einnig uppfærður og nýjum litum bætt við. Var þetta meðal annars gert til að liðka fyrir sameiginlegum merkingum og yfirbragði UMS og TR sem nú deila húsnæði og þjónustuveri..

Árið var annasamt hjá embættinu og bárust samtals 702 umsóknir um aðstoð vegna fjárhagsvanda en um lítilsháttar fækkun er að ræða frá árinu 2022.

Einstaklingar með fjölskyldumerkinguna 1+0 voru 76 % allra umsækjenda um aðstoð vegna fjárhagsvanda á árinu 2023. Flestir voru á leigumarkaði eða 58% og 36% voru öryrkjar.

Hjá umboðsmanni skuldara starfar frábær starfsmannahópur sem vinnur af heilindum og fagmennsku að því að veita framúrskarandi þjónustu til einstaklinga sem eru oft í krefjandi aðstæðum og kann ég starfsfólki bestu þakkir fyrir að leggjast á eitt við að gera UMS að þeim frábæra vinnustað sem raun ber vitni.

Þá vil ég vil færa Huld Magnúsdóttur forstóra Tryggingastofnunar og starfsfólki TR öllu mínar bestu þakkir fyrir hlýjar og fumlausar móttökur.

Umboðsmaður skuldara veitir einstaklingu í fjárhagsvanda aðstoð

Helstu verkefni:

• Ráðgjöf

• Fyrirspurnir og símaráðgjöf

• Fræðsla um fjármál heimilanna

• Gerð framfærsluviðmiðs

Embættið fer einnig með framkvæmd eftirfarandi úrræða:

• Framkvæmd greiðsluaðlögunar einstaklinga

• Veita fjárhagsaðstoð vegna greiðslu skiptakostnaðar

Markmið umboðsmanns skuldara

• Að veita ávallt faglega þjónustu með virðingu og samkennd að leiðarljósi.

• Að allir hafi jafnt aðgengi að þjónustu UMS, með því að bjóða upp á rafræna þjónustu, öfluga símaráðgjöf og aðgengilegt þjónustuver.

• Veita hlutlausa og aðgengilega fræðslu um fjármál heimilanna

Umsóknarferli

Embættið leitast við að bjóða starfsfólki sínu upp á sveigjanlegan vinnutíma með það að markmiði að auðvelda starfsfólki að ná jafnvægi milli vinnu og einkalífs án þess þó að það komið niður á þjónustu þeirri sem embættið veitir.

Embættið hefur verið lánsamt í gegnum árin með gott starfsólk. Nokkur hluti starfsmanna hefur starfað frá stofnun embættisins. Hjá embættinu hefur því orðið til mikil þekking á því sem varðar fjármál heimilanna.

Í lok árs 2023 voru starfsmenn embættisins 14 í 13,73 stöðugildum

Umboðsmaður skuldara styrkir starfsmenn sína til að sinna heilsu sinni og stunda líkamsrækt.

Árið 2023 voru 78,6% starfsmanna lögfræðingar og meðal starfsaldur var 8,57 ár.

Framfærsluviðmið umboðsmanns skuldara eru fyrst og fremst ætluð sem viðmið þegar leitað er lausna á skuldavanda með úrræðum embættisin en þau mið af raunútgjöldum íslenskra heimila skv. útgjaldarannsókn Hagstofu Íslands um neysluútgjöld í slenskra heimila.

Umsækjendur þurfa sjálfir að tiltaka í umsókn sinni ýmsan kostnað við framfærslu, svo sem vegna hita, rafmagns, dagvistunar barna, fasteignagjalda og er þeim bætt við annan kostnað til að reikna út heildarframfærslukostnað fjölskyldunnar. Viðmiðin taka þannig tillit til aðstæðna hjá hverjum og einum umsækjanda.

Umboðsmaður skuldara hefur það lögbundna hlutverk að veita fræðslu um fjármála heimilanna.

Embættið leggur áherslu á að miðla skýrum og aðgengilegum upplýsingum um þá þjónustu sem það býður einstaklingum upp á sem og almennri fræðslu um fjármál heimilanna.

Greiningarvinna

Lögð hefur verið áhersla á að greina þann hóp sem til embættisins leitar hversu sinni og hefur það áhrif á þá stefnu sem mörkuð er í fræðslumálum og þjónustu embættisins.

Leitin að peningunum

Umboðsmaður skuldar hefur á síðustu árum haldi úti verkefninu Leitin að peningunum. Verkefnið fékk styrk frá Félags- og vinnumarkaðsráðuneytinu og hefur verið framleitt mikið af góðu fræðsluefni undir merkjum Leitarinnar. Ber þar helst að nefna hlaðvarpsþætti og innslög á samfélagsmiðlunum TikTok og Instagram.

Tölum um peninga

Á árinu 2022 var farið af stað í tilraunaverkefni í samstarfi við Virknihús á vegum Reykjavíkurborgar. Í verkefninu fólst að bjóða upp á námskeið fyrir einstaklinga í verkefninu út á vinnumarkaðinn á vegum Virknimiðlunar Reykjavíkurborgar.

Námskeiðin báru heitið Tölum um peninga, hvert námskeið var 3 skipti og var markmiðið að leitast við að gera þátttakendum kleift að takast á við fjármál sín á jákvæðan og uppbyggilegan hátt.

Námskeiðin voru haldin út árið 2023

Þegar einstaklingur hefur ákveðið að leita aðstoðar hjá umboðsmanni skuldara vegna fjárhagsvanda er fyrsta skrefið að leggja inn umsókn.

Fyrsta skref í vinnslu umsóknar er alltaf samtal við umsækjanda þar sem farið er yfir ferlið og væntingar umsækjanda til þess. Ráðgjafi aflar í kjölfarið nauðsynlegra gagna um skuldastöðu umsækjanda.

Ráðgjafi greinir svo stöðu umsækjanda og metur í samráði við hann hvaða úrræði henti best til úrlausnar á vanda viðkomandi.

Heildarfjöldi umsókna sem embættinu barst á árinu 2023

• 702 Umsóknir um aðstoð vegna fjárhagsvanda

Umsóknir um aðstoð vegna fjárhagsvanda í tölum

Ráðgjöf hefst eftir að umsókn um aðstoð vegna fjárhagsvanda hefur borist og greining hefur farið fram í samráði við umsækjanda.

Í ráðgjöf felst meðal annars að gert er greiðsluerfiðleikamat með það að markmiði að öðlast heildarsýn á fjármálin og leita leiða til lausnar.

Með ráðgjöf hjá umboðsmanni skuldara er leitast við að leysa úr fjárhagserfiðleikum áður en vandinn er orðinn slíkur að önnur úrræði, svo sem greiðsluaðlögun eða gjaldþrotaskipti, þurfi til.

Í kjölfar úrvinnslu umsóknar fær umsækjandi samantekt um fjárhagsstöðu sína, greiðsluerfiðleikamat, og ef möguleiki er tillögur til úrbóta. Í sumum tilvikum aðstoða ráðgjafar umsækjendur við að leita samninga við kröfuhafa sem geta m.a. falið í sér lengingu á lánum, niðurfellingu dráttarvaxta, frystingu lána eða skuldbreytingu lána.

Ef framangreind úrræði duga ekki er umsækjendum ráðlagt að sækja um greiðsluaðlögun einstaklinga eða fjárhagsaðstoð til greiðslu tryggingar fyrir kostnaði vegna gjaldþrotaskipta hjá umboðsmanni skuldara.

Heildar fjöldi umsókna í ráðgjöf á árinu 2023 var 346.

Upplýsingar um umsækjendur

Afgreiddar umsóknir í ráðgjöf

• 222 umsóknir

• Í 37% afgreiddra umsókna voru um sækjendur með neikvæða greiðslugetu

• Meðagreiðslugeta íí afgreiddum umsóknum var 61.131 króna

Markmið laga um greiðsluaðlögun einstaklinga er að gera einstaklingum í verulegum greiðsluerfiðleikum kleift að endurskipuleggja fjármál sín og koma á jafnvægi milli skulda og greiðslugetu þannig að raunhæft sé að skuldari geti staðið við skuldbindingar sínar um fyrirsjáanlega framtíð.

Vinnsla greiðsluaðlögunarmála fer að öllu leyti fram innan embættisins þar sem lögfræðingar sinna vinnslu greiðsluaðlögunarmála frá upphafi umsóknar til loka máls.

Umsóknarkerfi embættisins er rafrænt og þurfa umsækjendur að skrá sig inn með rafrænum skilríkjum.

Umsóknir um greiðsluaðlögun árið 2023

• 209 umsóknir

Þegar umsóknir um greiðsluaðlögun eru skoðaðar má sjá að konur eru í meirihluta þeirra sem sækja um greiðsluaðlögun einstaklinga.

• 60 % konur

• 40 % karlar

Meirihluti umsækjenda voru einstaklingar með fjölskyldumerkinguna 1+0 eða 63%

Greiðsluaðlögun í tölum

Upplýsingar um umsækjendur í tölum

Afgreidd mál á árinu 2023 í tölum

Á árinu 2023 voru 176 umsóknir afgreiddar í greiðsluaðlögun

• 53 % samþykktar

• 41 % synjað

Á árinu 2023 voru:

• 41% með neikvæða greiðslugetu

• Meðal greiðslugeta 12.913 krónur

Vinnslu umsókna um greiðsluaðlögun einstaklinga getur lokið á þrjá vegu,með samþykki, með synjun og með því að umsækjandi sjálfur ákveður að afturkalla umsókn sína. Fleiri en ein ástæða getur legið að baki því að umsókn um greiðsluaðlögun er synjað.

Ástæða synjana á árinu 2023

Nokkra breytingu má sjá á því til hvaða synjunarliða var oftast vísað á árinu 2023.

Í 6. gr. laga um greiðsluaðlögun einstaklinga eru tilteknar aðstæður sem komið geta í veg fyrir að greiðsluaðlögun verði heimiluð. Ákvæðið skiptist í tvær málsgreinar, í 1. mgr. eru taldar upp þær ástæður sem leiða til þess að umboðsmaður skuldara skuli hafna umsókn. Í 2. mgr. kemur fram að umboðsmanni skuldara sé heimilt að synja um heimild til að leita greiðsluaðlögunar ef óhæfilegt er að veita hana.

• Í 63 % synjana var vísað til b-liðar. 1. mgr. en þar segir að synja skuli um heimild til greiðsluaðlögunar ef fyrirliggjandi gögn gefa ekki nægilega glögga mynd af fjárhag skuldara.

• Í 31% synjana á árinu 2023 var vísað til b-liðar 2. mgr. en skv. þeim lið er heimilt að synja umsókn ef skuldari hefur stofnað til skulda á þeim tíma er hann var greinilega ófær um að standa í skilum.

• Í 25% tilfella var vísað til c- liðar 2. mgr. skv. þeim lið er heimilt að synja umsókn ef skuldari telst hafa hagað fjármálum sínum á verulega ámælisverðan hátt eða tekið fjárhagslega áhættu sem ekki var í samræmi við fjárhagsstöðu skuldara á þeim tíma sem til fjárhagsskuldbindingarinnar var stofnað.

Þess má geta að á síðustu árum hefur lang algengasta ástæða þess að umsókn er synjað verið sú að fyrirliggjandi gögn gefa ekki nægilega glögga mynd af fjárhag skuldara sbr. b-liður. 1. mgr. 6. gr. og var í 75% synjana árið 2021 vísað í þann lið.

Kærðar ákvarðanir

Ákvarðanir umboðsmanns skuldara um synjn á heimild til að leita greiðsluaðlögunar og um niðurfellingu á heimild til að leita greiðsluaðlögunar má kæra til úrskurðarnefndar velferðarmála.

Á árinu 2023 voru 3 ákvarðanir kærðar. Í öllum tilfellum var ákvörðun staðfest.

Samningar til greiðsluaðlögunar

Í kjölfar þess að umsókn um greiðsluaðlögun hefur verið samþykkt er skipaður umsjónarmaður og hefst þá ferli samningagerðar.

Þegar umsjónarmaður gerir frumvarp til samnings um greiðsluaðlögun kveða lög um greiðsluaðlögun á um að frumvarpið skuli tryggja framfærslu skuldara og fjölskyldu hans og að raunhæft sé að hann muni geta staðið við skuldbindingar sínar, endurskipulagt fjármál sín og komið á jafnvægi milli skulda og greiðslugetu. Með greiðsluaðlögun má kveða á um algera eftirgjöf einstakra krafna, hlutfallslega lækkun þeirra, gjaldfrest á þeim, skilmálabreytingar, greiðslu þeirra með hlutdeild í afborgunarfjárhæð sem greiðist með ákveðnu millibili á tilteknu tímabili, breytt form á greiðslu krafna eða allt framangreint í senn.

• Á árinu 2023 komust á 81 samningur til greiðsluaðlögunar þá var í 75% samninga kveðið á um 100 % eftirgjöf allra samningskrafna.

• Tímabil greiðsluaðlögununar í samningum á árinu 2023 var frá því að vera ekkert tímabil uppí 36 mánuði. Algengasta niðurstaða var 12 mánuðir í 38% tilfella , 24 mánuðir í 21% tilfella og 0 mánuðir í 19% tilfella.

Við gerð samninga koma ýmsir þættir til skoðunar t.d. fjárhæð skulda, fjölskyldustaða og aldur og er það hlutverk umsjónarmanns í samráði við skuldara að meta hvernig samningur sé best til þess fallinn að uppfylla skilyrði laganna sem fjallað er um hér að ofan.

Hlutfall kynja:

• 70 % konur

• 30 % karlar

Samningar til greiðsluaðlögunar í tölum

Á árinu 2023 voru:

• 48 % með neikvæða greiðslugetu

• Meðalgreiðslugeta var neikvæð um 10.033 krónur

Breyting á samningi

Þegar umsjónarmaður leggur til að samningur komist á milli skuldara og kröfuhafa er markmiðið alltaf að samningurinn sé raunhæfur og til þess fallinn að leysa greiðslu- og skuldavanda umsækjanda. Það er þó aldrei hægt að útiloka að eitthvað komi uppá á samningstímanum sem kemur í veg fyrir að skuldari geti staðið við þann samning sem gerður var.

Ef upp koma ófyrirsjáanlegar aðstæður á samningstímanum sem veikja getu skuldara til að standa við greiðsluaðlögunarsamning sinn getur skuldari óskað eftir því við kröfuhafa að samningnum verði breytt.

Frá árinu 2013 hefur verið unnið eftir verklagi þar sem umboðsmaður skuldara annast milligöngu við kröfuhafa fyrir hönd skuldara, lögin gera þó ráð fyrir að skuldari sinni þessu hlutverki sjálfur. Reynslan hefur sýnt að það er verulega íþyngjandi fyrir skuldara að sinna þessu hlutverki sjálfur og embættið hefur reynst betur í stakk búið til að ná fram sátt um breyttan samning í takt við getu skuldara.

Breytingarmálum fjölgaði lítillega á árinu 2023 en eftir sem áður hefur gengið vel að ná samkomulagi um breytingu á samningum.

Heildar fjöldi á árinu 2023 :

• 23 breytingarmál

• 17 samningum breytt

• 1 breytingu hafnað

• 5 beiðnir afturkallaðar

Frá upphafi hefur breyting verið samþykkt í 69% mála.

Úrræðið felst í að umsækjandi óskar eftir að fá greidda tryggingu fyrir skiptakostnaði vegna gjaldþrotaskipta að uppfylltum ákveðnum skilyrðum.

Markmiðið er að gera einstaklingum sem eiga í verulegum greiðsluerfiðleikum og hafa árangurslaust leitað annarra greiðsluvandaúrræða kleift að krefjast sjálfir skipta á búi sínu.

Helstu skilyrðin eru að umsækjandi eigi í verulegum greiðsluerfiðleikum, umsækjandi geti ekki staðið skil á tryggingu fyrir kostnaði vegna gjaldþrotaskipta og að önnur greiðsluvandaúrræði dugi ekki til að leysa greiðsluvanda umsækjanda. Sambærileg skilyrði er einnig að finna í lögum um greiðsluaðlögun einstaklinga nr. 101/2010 sem umsækjandi þarf að uppfylla til þess að fá heimild til að leita greiðsluaðlögunar.

Fleiri en ein ástæða geta legið að baki því að umsókn um fjárhagsaðstoð til greiðslu skiptakostnaðar er synjað.

Á árinu 2023 var algengasta ástæða þess að umsókn var hafnað sú að umsækjandi uppfyllti ekki skilyrði b- liðar, 1. mgr. 3. gr. um að geta ekki staðið skil á tryggingu fyrir kostnaði vegna gjaldþrotaskipta að teknu tilliti til eigna- og skuldastöðu.

Á árinu 2023 óskuðu 19 einstaklingar sem höfðu fengið samþykki fyrir fjárhagsaðstoð til greiðslu tryggingar fyrir kostnaði vegna gjaldþrotaskipta eftir því að bú þeirra yrðu tekin til gjaldþrotaskipta.

Í lögum um fjárhagsaðstoð til greiðslu tryggingar fyrir skiptakostnaði vegna gjaldþrotaskipta er ekki að finna ákvæði um tímamörk, einstaklingar geta því í raun farið hvenær sem er til héraðsdóms með samþykki sitt og lagt fram gögn. Í lok árs 2023 voru 98 ógreidd samþykki útistandandi.

Umsóknir um fjárhagsaðstoð til greiðslu skiptakostnaðar árið 2023 í tölum

• 48 - Heildarfjöldi móttekinna umsókna

Þegar umsóknir um fjárhagsaðstoð til greiðslu skiptakostnaðar eru eru skoðaðar má sjá að karlar eru í miklum meirihluta umsækjenda:

• 81% karlar

• 19% konur

Flestar umsóknir voru umsóknir einstaklinga (1+0) eða 81%

Tölulegar upplýsingar afgreiddra umsókna

Á árinu 2023 voru afgreiddar 44 umsóknir um fjárhagsaðstoð vegna skiptakostnaðar. Niðurstaða umsókna skiptist í samþykki, synjun eða afturköllun.

• 21 umsókn samþykkt

• 20 umsóknum synjað

• 3 umsóknir afturkallaðar

• 59% með neikvæða greiðslugetu

• meðalgreiðslugeta var neikvæð um 50.624 krónur